Nasze rozważania o służbie harcerskiej rozpocznijmy od refleksji na temat funkcji-służby zastępowego (w HKK – funkcji dowódcy zastępu). Wykorzystajmy w tym celu fragment
1. części „Drogowskazu zastępowego” ( z cyklu materiałów szkoleniowo-formacyjnych HKK).
O istocie funkcji dowódcy
Twój przełożony, dowódca drużyny lub jej kurator (to znaczy opiekun), powierzył Ci lub może zamierza Ci powierzyć, funkcję dowódcy zastępu. Innymi słowy: powierzył ci troskę o tę niewielką, ale jakże ważną, gromadę kilku chłopców, dla których powinieneś stać się dowódcą…
i przywódcą, przełożonym i dobrym kolegą, przyjacielem
i starszym, bardziej doświadczonym, bratem.
Powierzono Ci najważniejszą funkcję harcerską. Bez Ciebie i bez takich jak Ty – chłopców pełniących funkcje dowódców zastępów – Korpus nasz nie mógłby istnieć! Żadna harcers-ka organizacja nie mogłaby istnieć!
Czy czujesz tę odpowiedzialność?
Masz stanąć na czele kilku chłopców. Zaledwie kilku… Pomyślałeś może, że „kilku chłopców – to niewiele”. Pomyślałeś, że dowódca drużyny, to ktoś ważniejszy, bo dowodzi kilkunastu, a może nawet znacznie ponad dwudziestu chłopcami;
a dowódca roty (plutonu – to w HKK)…,
a dowódca hufca… – oni są dopiero „ważni”!
Może Ci jeszcze nikt nie powiedział, że w harcerstwie nie można być dowódcą kilkudziesięciu, kilkuset, a może nawet tysiąca harcerzy. Można być jedynie przywódcą i dowódcą kilku, najwyżej kilkunastu harcerzy, którzy się świetnie znają, szanują, nawzajem się przyjaźnią. Tych kilku zaprzyjaźnionych harcerzy to właśnie harcerski zastęp.
W harcerstwie można więc być tylko dowódcą zastępu:
- dowódca zastępu – kieruje zastępem złożonym z kilku (przeciętnie 6-9 chłopców);
- dowódca drużyny – kieruje zastępem dowódców zastępów i ich przybocznych, a dopiero poprzez nich całą drużyną i jej poszczególnymi zastępami;
- dowódca roty – kieruje zastępem dowódców drużyn
i ich przybocznych; - dowódca hufca – kieruje zastępem dowódców rot itd.
Z tym tylko, że zadania różnych zastępów są różne: zastęp dorosłych dowódców hufców, kierowany przez naczelnika lub komendanta chorągwi, to jednak coś innego niż zwykły zastęp harcerski w drużynie… ale to sprawa odrębnych rozważań (takich dla dorosłych).
Jako dowódca zastępu staniesz na czele kilku chłopców. Masz pociągnąć ich za sobą ku harcerskiej przygodzie: rzetelnej służbie i pracy, harcom i wspólnej, radosnej zabawie. Tych kilku chłopców, dzięki Tobie właśnie, ma stać się gromadą przyjaciół – zgraną paczką, w której każdy czuje się ważny i potrzebny, a nade wszystko, w której każdy czuje się odpowiedzialny za innych – za dobro całego zastępu.
Nie łudź się. Ci chłopcy prawdopodobnie jeszcze takimi nie są. Mają się dopiero takimi stawać dzięki Tobie właśnie: dzięki Twojej wytrwałej z nimi pracy, dzięki Twojej ku nim życzliwości i dzięki Twojemu poczuciu odpowiedzialności za każdego z nich i za cały zastęp.
Mam, wobec tego, do Ciebie bardzo ważne pytanie:
Czy Ty naprawdę chcesz być dowódcą zastępu?
- Jeśli ta nominacja lub na razie tylko jej propozycja sprawiła Ci radość;
- Jeśli spełniła Twoje ciche marzenia i oczekiwania;
- Jeśli czujesz potrzebę bycia KIMŚ w harcerskiej gromadzie;
- Jeśli czujesz, że masz chłopcom coś do powiedzenia;
- Jeśli masz chłopcom coś do zaproponowania;
- Jeśli masz już wymarzoną wizję SWOJEGO zastępu;
- Jeśli chciałbyś, by chłopcy mieli w Tobie swojego przywódcę;
- Jeśli jesteś gotów zrezygnować z czegoś, by mieć czas dla zastępu…
To wszystko w porządku. Jesteś właściwym człowiekiem na właściwej funkcji – GRATULUJĘ! I obiecuję, na miarę moich możliwości, pomóc Ci tym poradnikiem w dobrym spełnieniu podjętej przez Ciebie służby!
Lecz jednak
- Jeśli (UWAŻAJ!) na pytanie „Czy chcesz być dowódcą zastępu?” odpowiedziałeś swojemu przełożonemu wzruszeniem ramion i burknięciem w stylu „A bo ja wiem?” …albo „Wszystko mi jedno!” …albo że ostatecznie „mogę zostać”;
- Jeśli przełożony musiał Cię prosić, byś był łaskaw objąć proponowaną Ci funkcję…
- Jeśli nie jesteś gotów zrezygnować z czegokolwiek, by mieć więcej czasu dla zastępu…
- Jeśli wręcz nie jesteś gotów uczynić z pracy z zastępem swojego pierwszego po domu i szkole obowiązku…
- Jeśli nieco młodszy kolega nie jest dla Ciebie godnym partnerem w Twoich, za przepro-szeniem, „dorosłych zajęciach” …
- Jeśli funkcja jest dla Ciebie głównie okazją, by być „lepszym” w oczach dziewcząt lub kolegów…
To, Bracie, nie zawracaj głowy – od razu poproś przełożonego, by poszukał kogoś lepszego na Twoje miejsce – Cześć!
Obejmując w harcerstwie funkcję, nie robimy nikomu łaski! Podejmujemy służbę!
Funkcja dowódcy zastępu, którą już pełnisz lub masz wkrótce objąć, to nie jakiś szczególny zaszczyt lub godność, to nawet nie nagroda za Twoje dotychczassowe osiągnięcia czy zasługi – to po prostu Służba!
Funkcja, a więc służba, dowódcy zastępu, jak każda służba
- może dać Ci ogromnie dużo radości i satysfakcji,
ale będzie jednak wymagać od Ciebie:
- wysiłku i twórczej pomysłowości – trzeba będzie nieraz dobrze popracować głową (to znaczy – dla niewtajemniczonych – pomyśleć!), żeby dobrze zaplanować i przygotować zbiórkę;
- systematycznej i rzetelnej pracy: nie można zrobić zawodu chłopcom, np. nie przygotować się do zbiórki;
- kompetencji, to znaczy wszechstronnego, dobrego, fachowego przygotowania;
- ofiarności i wytrwałości – nieraz trzeba będzie zrezygnować z jakiejś przyjemności, by dobrze spełnić podjęty obowiązek; nie można – o zgrozo! – samemu na zaplanowaną zbiórkę nie przyjść;
- pogody ducha i życzliwości dla innych;
- rzetelności w wypełnianiu własnych „obowiązków stanu” (np. syna w rodzinie, ucznia w szkole), by ich zaniedbanie nie przeszkodziło w podjętej służbie dowódcy zastępu!
O hierarchii harcerskich funkcji organizacyjnych
Funkcja-służba zastępowego (d-cy zastępu) jest podstawową funkcją w strukturze pracy harcerskiej. Niekiedy, dla wykonania konkretnych zadań, zastęp bywa dzielony na 3-4 osobowe sekcje. Powierzenie harcerzowi zadania (trudno to jeszcze nazwać stałą funkcją) dowódcy sekcji trzeba traktować jako przygotowanie do przyszłej roli (funkcji) dowódcy zastępu, a następnie kolejnych funkcji organizacyjnych: d-cy drużyny, d-cy roty (plutonu), d-cy hufca itd. Wszystkie funkcje dowódcze i funkcje pomocników dowódcy kolejnych szczebli organizacyjnych trzeba traktować analogicznie do opisanej powyżej służby d-cy zastępu, zmieniając jedynie ilość harcerzy, a więc i ilość jednostek, podległych dowódcy.
Służebną powinność przełożonych wobec podwładnych pięknie wyraził na przełomie
VI i VII w. papież św. Grzegorz Wielki określając swój urząd jako „Servus Servorum Dei” (Sługa Sług Bożych).