System stopni harcerskich

Inicjując ruch skautowy gen. Robert Baden_Powell wykorzystał wiele ze swoich doświadczeń wojskowych. Jednym z nich stało się ujęcie rozwoju chłopca w system stopni wyrażających jego skautowy staż oraz wrastanie w sferze formacji osobistej i wyszkolenia (nabytych praktycznych umiejętności). W warunkach polskich pomysł BP został dostoso-wany do specyfiki polskich potrzeb. Wkrótce harcerski rozwój chłopca ujęto w kolejne stopnie młodzika, wywiadowcy i ćwika, do których dodano następnie stopnie harcerza orlego i harcerza Rzeczypospolitej. Dziś nazwy te są powszechnie stosowane w działających w Polsce organizacjach harcerskich (skautowych).

Generalnie wymagania na kolejny stopień harcerski obejmują:

  • staż w drużynie (w organizacji) wymagany dla zdobycia kolejnego stopnia – przeciętnie jest to około roku służby w stopniu poprzednim;
  • postęp w respektowaniu Prawa Harcerskiego w życiu (uznanie przez przełożonych osobistej postawy harcerza za zgodną z Prawem);
  • postęp w wyszkoleniu – opanowanie praktycznych umiejętności określonych regulaminem danego stopnia lub zdobycie określonej ilości sprawności fachowych;
  • wykonanie zadań kwalifikacyjnych na dany stopień (określonych w regulaminie stopnia lub postawionych przez przełożonego);
  • pozytywne odbycie próby końcowej na stopień – najczęściej tzw. „biegu harcerskiego”.

Regulaminy stopni (wymagania na stopnie) najczęściej są jednak na tyle nieostre (może właśnie dlatego, że są próbą enumeratywnego określenia jaki harcerz jest, co umie i co dokonał lub osiągnął) że realia konkretnego przypadku powodują „rozgrzeszenie się” kadry ze ścisłego ich przestrzegania i nadawanie chłopcom kolejnych stopni bardziej „za zasługi i staż” niż za spełnienie konkretnych wymagań.

Kolejnym problemem praktycznego wykorzystania systemu stopni w formacji harcerza jest brak powiązania stopni ze statusem harcerza w zastępie i drużynie. Dotyczy to zwłaszcza warunku powierzenia harcerzowi (objęcia przez harcerza) funkcji – zwłaszcza funkcji dowódczych.

Regulamin stopni HKK

Powyższe uwagi sprawiły, że w Harcerskim Korpusie Kadetów wypracowany został własny, specyficzny regulamin stopni.

Po pierwsze jest to chyba „najkrótszy na świecie” regulamin stopni harcerskich. Mieści się na dwóch stroniczkach formatu A7 (7×10 cm) i jest wspólny dla trzech stopni młodszych oraz na jednej stroniczce formatu A7 dla obu stopni starszych.

REGULAMIN STOPNI KADETÓW  MŁODSZYCH

Punkty stażowe stopni młodszych:

wiek:12-1313-1414-1515-1616-1717-18
młodzik240
strzelec300240180120
sekcyjny 300240180120
zastępo-wy  300240180120

Godziny na każdy stopień zlicza się odrębnie.

Kilka słów komentarza do powyższego regulaminu

Specyfiką zaprezentowanego powyżej regulaminu jest rezygnacja z określania odrębnych wymagań na kolejne stopnie. Generalnie (powtórzmy to za Regulaminem): zdobywając pierwszy i każdy kolejny stopień harcerz ma…

  • aktywnie uczestniczyć w pracy swojego zastępu i drużyny…
  • zachowując postawę zgodną z Prawem Harcerskim – Kodeksem Honorowym Kadeta (co jest oczywiste i nie wymaga dodatkowego przypominania w regulaminie stopnia – więcej o tym w rozdziale „Formacja” w części „PROGRAM”)…
  • zdobywając przy okazji nowe kwalifikacje w zakresie harcerskiego wyszkolenia (szerzej o tym w rozdziale „Sprawności”);
  • ma wykonać zlecone mu zadanie kwalifikacyjne;
  • ma systematycznie prowadzić osobistą Kronikę Stopnia…
  • dokumentując w niej własny staż (udział w zajęciach, zadaniach i przedsięwzięciach zastępu i drużyny)

Osobie spoza HKK rzuca się w oczy przyjęte podwójne nazewnictwo stopni. W rozwią-zaniu tym wyrażone zostało dążenie, by kolejny stopień harcerski był wyrazem nie tylko uzyskanego stażu w drużynie i opanowanego poziomu wyszkolenia, ale by obligował harcerza do aktywnej roli w harcerskiej społeczności.

Tak więc tradycyjny pierwszy stopień harcerski „młodzika” (nazwa jest dosłownym tłumaczeniem francuskiego „le cadet” – co oznacza „najmłodszego”, w rodzinie, w wojsku) stał się stopniem wstępnym (niejako „przedstopniem”), zdobywanym tylko przez chłopców, którzy zgłosili się do drużyny w wielu 12-13 lat (w klasie 6. szkoły podstawowej).

Stopień „strzelca” (przyjęcie tej nazwy wywalczyli sami harcerze, wzorując się zapewne na starszych kolegach ze Związku Strzeleckiego „Strzelec”) adresowany jest już do wszystkich zgłaszających się do drużyny w wieku poniżej lat 16. Zdobywając ten stopień harcerz ma „wrosnąć” w środowisko, nabyć właściwą postawę – opanować musztrę i etykietę, zdobyć podstawowe umiejętności z zakresu sprawności polowych. Jeszcze nie oczekuje się od niego, a wiec nie zleca się mu, funkcji w strukturze zastępu i drużyny.

Po zdobyci stopnie strzelca harcerz podejmuje pracę nad zdobyciem stopnie o tradycyj-nej nazwie „wywiadowca„. Już w trakcie stażu strzelcowi można doraźne zlecać pokiero-wanie pracą 2-3 druhów przy wykonaniu konkretnego zadania, nauczenia młodszych (stopniem) konkretnych umiejętności itp. Zdobyty stopień wywiadowcy jest jednocześnie swoistym patentem możliwości i zobligowaniem do podjęcia w zastępie stałej funkcji dowódcy sekcji. W zastępie jest miejsce dla 2, maksymalnie trzech sekcyjnych, ale stopień ten może posiadać więcej druhów, których stopień wywiadowcy-sekcyjnego winien obli-gować do chętnego podjęcia i rzetelnego wykonywania każdej zleconej im roli (równo-rzędnej do funkcji d-cy sekcji).

Kolejny, najwyższy ze stopni młodszych, stopień ćwika (ćwik – dawniej to dobrze ułożony do polowań sokół) to harcerz wszechstronnie już ułożony (uformowany) i wyszkolony nie tylko w zakresie praktycznych umiejętności, ale również w zakresie kierowania pracą grupy harcerzy (właśnie zastępu), w dłuższym okresie. Stąd w HKK nazwa ćwik została rozszerzona o nazwę „zastępowy„.

Kolejną sprawą wymagającą uściślenia są tzw. „punkty stażowe”. Wartości podane w tabelce są jedynie „średnie”. Oto za całodzienne zajęcia , trwające na przykład 10 godzin, uczestniczący w nich harcerze powinni otrzymać po 10 p. stażowych. Dowódca drużyny, a nawet dowódca zastępu może jednak przyznać któremuś z chłopców na przykład 12, a nawet 15 punktów – to w nagrodę za szczególne osiągnięcia. Inny chłopiec może otrzymać np. jedynie 7 punktów z powodu jakichś drobnych uchybień (za poważ-niejsze uchybienia harcerz ponosi konsekwencje zgodnie z regulaminem dyscyplinarnym, zmieszczonym poniżej).

Jak widać z tabelki, chłopcy wstępujący do drużyny w wieku pod koniec 13 roku życia (praktycznie w klasie 6.) nie zdobywają już młodzika – swoją harcerską przygodę rozpo-czynają od zdobycia stopnia strzelca.

Regulamin Dyscyplinarny HKK

Do tego należy dodać regulamin dyscyplinarny określający konsekwencje ewentualnych uchybień (wykroczeń lub zaniedbań), łącznie z warunkiem czasowego cofnięcia stopnia. Mieści się on również na jednej stroniczce A7 dla wszystkich. Przy okazji należy tu zaznaczyć, że w innych organizacjach nieuwzględnienie w regulaminie stopni ewentual-nych potknięć wychowawczych harcerza sprawie, że sama idea stopni zostaje zaburzona lub wręcz przekreślona w przypadku popełnionych wykroczeń lub dopuszczonych zanied-bań harcerza, jeśli harcerz nie ponosi za to konsekwencji, w tym w formie czasowego cofnięcia stopnie. Więcej na ten temat w części poświęconej Programowi w rozdziale „Formacja”.

REGULAMIN DYSCYPLINARNY

  • Kadeta obowiązuje dołożenie starań aby
    * uniknąć w szkole zagrożenia etapową oceną niedostateczną;
    * uniknąć zagrożenia nieodpowiednią oceną postawy szkolnej (zachowania);
    * uniknąć w Korpusie kary dyscyplinarnej;
    * uniknąć w domu negatywnej oceny własnej postawy przez rodziców rodziców
  • W przypadku zagrożenia oceną niedostateczną z przedmiotu lub nieodpowiednią
    z zachowania aktywność kadeta w jednostce Korpusu i praca nad zdobyciem stopnia zostaje przerwana do czasu poprawienia sytuacji szkolnej – okres ten nie powinien być dłuższy niż 3 miesiące.
  • W przypadku negatywnej opinii rodziców o postawie kadeta w rodzinie otrzymuje on od 3 do 6 tygodni na skorygowanie swojej postawy i uzyskanie aprobaty rodziców na zdobycie stopnia.
  • W przypadku ukarania kadeta karą dyscyplinarną w Korpusie praca jego nad zdoby-ciem stopnia zostaje zawieszona na czas określony decyzją przełożonego (d-cy roty-plutonu) lub sądu honorowego. W tym czasie uczestniczy on w pracy drużyny (zas-tępu), ale nie zdobywa punktów stażowych, chyba że zaproponuje dla siebie inną formę kary.

REGULAMIN STOPNI KADETÓW  STARSZYCH

STOPIEŃ WYRÓWNAWCZY

STARSZY STRZELEC

Po wstąpieniu do HKK w wieku 16 lat (lub starszym) kadet zdobywa stopień wyrównawczy st. strzelca poprzez:

  1. Uzyskanie 300 p. stażowych (w tym za zbiórki, rajdy, biwaki, obozy);
  2. Zrealizowanie wskazanych przez przełożonego elementów ogólnej sprawności polowej;
  3. Wykonanie postawionego przez przełożonego zadania kwalifikacyjnego;
  4. Spełnienie pozostałych warunków – jak w stopniach młodszych.

HARCERZ ORLIDRUŻYNOWY
HARCERZ RZECZYPOSPOLITEJPLUTONOWY

Warunkiem uzyskania stopnia jest:

  1. Roczny staż w poprzednim stopniu.
  2. Nienaganna postawa osobista – zgodna z literą i duchem Prawa Harcerskiego.
  3. Nienaganne pełnienie podjętej (zleconej) służby–funkcji: wykazanie się samo-dzielnością, pomysłowością (twórczością) w działaniu i odpowiedzialnością.
  4. Dyspozycyjność – rzetelne wykonywanie rozkazów oraz respektowanie zaleceń przeło-żonego: zarówno w sferze formacji osobistej jak i w służbie.
  5. Uzyskanie uprawnień mistrzowskich w wybranej (zleconej) dziedzinie lub formalnych uprawnień państwowych – np. prawa jazdy, uprawnień wychowawcy, uprawnień ratownika, uprawnień krótkofalarskich itp.
  6. Ukończenie kursu metodycznego na poziomie dowodzenia drużyną lub plutonem.